Stake Ekonomisi ve PoS Uzlaşması

Stake, son zamanlarda kripto alanında yeni bir moda sözcük hâline geldi. Bu kavram Proof-of-Stake (PoS) mutabakatının ortaya çıkmasından bu yana uzun süredir var olsa da stake etme son zamanlarda daha yüksek getirili yöntemlerden biri hâline gelene kadar kamuoyunun odağına girmedi. Bu makalede, stake etme kavramını, PoS ile korelasyonunu ve yatırımcıların bu yönteme adım atarken dikkat etmesi gereken noktaları tartışacağız.

Stake Etmek Nedir?

Staking, kripto endüstrisinde yeni bir trenddir. PoS mutabakat mekanizmasında; bir varlığın sahipleri blok ödülleri, yönetişim oylama ödülleri ve ticaret ücretleri vb. şeklinde kâr elde etmek için rehin verme, oylama, delegasyon, yetkilendirme ve kilitleme yoluyla blok hash ve ekoloji yönetişimine katılır. Stake etmeyi çevreleyen ekonomik faaliyetler stake etme ekonomisi olarak çerçevelenir.

Stake işleminde, düğümler doğrulayıcı düğümler olabilmek için tokenleri “stake” olarak kilitlemelidir. Sistem, belirli bir algoritmaya dayalı olarak her blokun blok oluşturucularını seçecek ve bu doğrulayıcılar sabit bir blok ödülü ile ödüllendirilecektir. Doğrulayıcılar bir hata yaparsa cezalandırılacak ve herhangi bir stake bonusu ile ödüllendirilmeyecek veya hatta stake’lerini kaybedeceklerdir. Bu cezalandırma mekanizması PoS’te “slash” olarak adlandırılır.

Stake Piyasasının Büyüklüğü

StakingRewards’a göre, 1 Ağustos 2019 itibarıyla, toplam piyasa değeri 16,24 milyar ABD doları olan 47 stake projesi bulunmaktadır ve bu da 274,26 milyar ABD doları bulan tüm dijital varlıkların toplam piyasa değerinin %5,9’una karşılık gelmektedir. Stake edilen toplam değer 6,17 milyar ABD doları olup, ortalama stake oranı %38 ve ortalama stake getirisi %12,92’dir.

Yukarıdaki verilerden, stake piyasasının patlama yaptığını görebiliriz. Ekonomik faktörlerin teşvikiyle bu pazar, proje sayısı ve stake varlıkları arttıkça büyümeye devam edecektir.

Grafik 1’e göre, stake edilen toplam değer Kasım 2018’de düşmeye başlamadan önce yaklaşık 1,8 milyar ABD Doları seviyesinde kalmıştır. Aralık ayında ise bu değer 600 milyona düşmüştür. Daha sonra Ocak 2019’un ortalarında yaklaşık 1,2 milyar ABD dolarına yükselmiş ve kademeli bir yükseliş trendi ile Mart ortasına kadar bu aralıkta seyretmiştir.

Grafik 2 ve 3, varlıklara göre stake’te kilitlenen değeri göstermektedir. İlk 5 proje EOS, Algorand, Tezos, Cosmos ve Dash’tir.

Stake Ekonomisi

Stake ekonomisinde iki önemli rol vardır: doğrulayıcı ve token sahibi.

Normal şartlar altında, PoS blok zincirlerinin işlemlerinde 6 temel adım vardır: düğüm operatörü > doğrulayıcı (madenci) olur > blok oluşturma düğümünü seçer > işlemi doğrular > işlemi yayınlar > doğrulayıcı tarafından onaylanır. PoS mekanizması altında madenciler hem blok üretiminden hem de düğüm doğrulamasından sorumlu olmak zorundadır. Bir blok üretim düğümü olmadan önce, token sahibinin dağıtılmış blok zinciri ağı için giriş noktası görevi gören bir düğüm olmak için bir yazılım çalıştırması gerekir. Sistem gereksinimlerini karşılayan düğüm bir doğrulayıcı (diğer bir deyişle madenci) hâline gelecektir. Sistem, gelişmiş bir algoritma ile her blok için doğrulayıcılardan blok oluşturma düğümünü seçecektir. Stake etme, doğrulayıcı olma süreci olarak da anlaşılabilir.

Doğrulayıcılar yeni bloklar üretmenin yanı sıra zincir içi yönetimden de sorumludur. Blokların üretilmesi blok zincirinin aktif kalmasını sağlar. Zincir üstü yönetişim tüm blok zinciri sistemi için parametre ayarlarına karar verirken, bu parametreler ağın yönünü belirler.

Nitelikli bir doğrulayıcı olmak için, kullanıcının hem donanım gereksinimlerini hem de token taahhüt miktarını karşılaması gerekir. Aynı zamanda, cezayı önlemek için 7/24 çevrim içi olacaklarını da garanti etmeleri gerekmektedir. Birçok token sahibinin doğrulayıcı olmak için zamanı, çabası ve bilgisi yoktur. Token tutma şartını yerine getirmeleri de çok zordur. Bu nedenle birçok token sahibi, kâr elde etmek için üçüncü tarafları kendileri yerine düğümleri çalıştırmaları için görevlendirir.

Düğüm Operatörü Türleri

Token sahiplerinin mülkiyet ve emanet hakları vardır. Stake düğümü operatörleri merkezî ve merkeziyetsiz operatörler olarak ayrılabilir. Buna, stake etme sırasında tokenlerin kontrolünü kaybedip kaybetmeyeceklerine göre karar verilir.

Merkeziyetsiz Operatörler

Merkeziyetsiz operatörler, sahiplerin mülkiyeti ellerinde tutmalarını sağlar. Ancak operatörler tokenler üzerinde kontrol sahibidir. Bir düğüme stake etmek sadece bir emanet vermektir. Aslında, tokenler hâlâ sahiplerinin adreslerinde saklanmaktadır. Değişen tek şey PoS madencilik gücünün transferidir. Operatör stake kârını alır ve sahibine geri dağıtır.

Merkeziyetsiz operatörlerin birçoğu merkeziyetsiz cüzdanlar sağlamaktadır. Varlık tutanların yalnızca kendi özel anahtarlarını güvende tutmaları gerekmektedir. Merkeziyetsiz cüzdanlar da web sitesi cüzdanı ve yazılım cüzdanı olarak kategorize edilebilir. Web sitesi cüzdanı, özel anahtarın imzalar için web tarayıcısı ön belleğinde saklanmasına yardımcı olurken, yazılım cüzdanı özel anahtarı kullanıcı cihazlarında saklar. İkisi karşılaştırıldığında, web sitesi cüzdanı kimlik avı saldırılarına karşı da savunmasız olduğu için yazılım cüzdanları daha güvenlidir.

Merkezi Operatörler

Merkezileştirilmiş operatörler, varlık tutanların tokenlerinin hem mülkiyetini hem de kontrolünü devretmesini gerektirir. Varlık tutanların kişisel bir cüzdan adresi oluşturmalarına yardımcı olmazlar. Bunun yerine, tüm varlık tutanlar aynı adresi paylaşır. Düğüm tarafından elde edilen kâr, varlık tutanlara orantılı olarak dağıtılacaktır. Örnekler: borsalar, merkezî cüzdanlar, madencilik havuzları.

Stake Etmeden Önce Bilmeniz Gerekenler

Coin stake etmek size fayda sağlayabilirken, veriminizi (stake ödülleri) etkileyebilecek çeşitli faktörler vardır. İşte stake etmeye başlamadan önce göz önünde bulundurmanız gereken temel faktörler:

1. Enflasyon Oranı

PoS projelerinin çoğu stake ödülü olarak tokenler sunmaktadır. Bu amaçla yeni tokenlar basıldıkça, genel ekonomik sistemde enflasyona yol açabilir.

Bir merkez bankasının banknot basmasına benzer şekilde, uygun şekilde token mint edilmesi de bir ekonominin iyileştirilmesine ve geliştirilmesine yardımcı olur. Bununla birlikte, aşırı hâle gelirse ve çok hızlı yapılırsa, kriptonun değer kaybetmesine neden olabilir. Bu senaryoyu bir PoS token ekosistemine uyarlayacak olursak, benzer şekilde, stake ödülleri aşırı token arzının neden olduğu amortisman kaybını karşılayamayabilir.

Ancak token mint edilmesi yetersiz kalırsa, madencilerin ödül beklentilerine ulaşılamayacak ve dolayısıyla madencilerin blok doğrulamaya katılmaya teşvik edilmesi zorlaşacaktır. Sonuç olarak, bu durum potansiyel saldırı riskini artıracak ve ağın yavaşlamasına neden olabilecektir. Nxt, Blackcoin ve SDW gibi PoS’in erken aşamasındaki projelerin hepsinin bu nedenle başarısız olduğunu görebiliriz. Bu yüzden güvenilir bir ekonomik mekanizmaya sahip bir proje seçmek en iyisidir.

2. Kilitleme Süresi

Çoğu PoS projesi, kötü niyetle stake edenleri ve hileyi önlemek amacıyla stake için bir kilitleme süresi belirler. Stake eden bir kişi stake etmeyi bırakmak ve tokenleri satmak istediğinde, tokenleri transfer etmeden ve takas etmeden önce kilitleme süresinin dolmasını beklemek zorundadır.

Bu kilitleme mekanizması, blok zincirinin kötü niyetli saldırılara karşı korunmasına yardımcı olur. Bununla birlikte, genel token dolaşımını ve dolayısıyla piyasa likiditesini azaltır.

Her projenin kendi kilitlenme süresi vardır, örneğin bu Tezos için 15 gün ve Cosmos için 30 gündür. Yatırımcılara, projenin tanıtım belgesinde yer alan spesifik ayrıntıları kontrol etmeleri tavsiye edilir.

3. Tahmini Yıllık Getiri Oranı

Kullanıcılar, stake etmeden önce bir projenin stake ve getiri oranlarını değerlendirmeli ve yatırım yapmak için nispeten istikrarlı bir getiri oranına sahip düğümleri seçmeye çalışmalıdır. Düğüm performansı bir diğer önemli göstergedir, çünkü düşük performanslı düğümler yalnızca sahiplerin ödüllerini etkilemekle kalmaz, aynı zamanda kullanıcıların stake edilmiş tokenlerinde de kayıplara neden olur.

4. Hizmet Ücreti

Düğüm operatörleri blok ödülleri alacaktır. Belirli bir miktar hizmet ücreti toplandıktan sonra, bu ödüller stake kullanıcılarına orantılı olarak geri ödenecektir. Her düğüm operatörü, geçmişine ve projenin özelliklerine göre farklı bir hizmet ücreti talep eder. Yatırımcıların stake etmeden önce bunu göz önünde bulundurmaları tavsiye edilir.

5. Stake Emri Türleri

Daha önce de belirtildiği gibi, kullanıcılar stake etme sırasında tokenleri üzerindeki kontrollerini kaybetmeyecektir. Stake etme mekaniğine yönelik merkeziyetsiz ve merkezî yaklaşımlar olsa da her birinin kendi artıları ve eksileri vardır. Kullanıcılar, hangi tür stake düzeninin kişisel ihtiyaçlarına en uygun olduğunu dikkatle değerlendirmelidir.

Sonuç

Ekonomik faktörler tarafından teşvik edilen yatırımcılar, stake yöntemine akın etmeye başladı, piyasanın hızlı büyümesini ve hem PoS tokenlerinin hem de konsensüs mekanizmasının gelişimini tetikledi. Stake etmenin; stake değerini ve stake projelerini artırarak önemli bir piyasa hâline geleceği öngörülebilir.

Sorumluluk Reddi: Bu materyal, yatırım kararlarının alınmasında esas alınmamalı ve yatırım işlemlerine katılma tavsiyesi olarak yorumlanmamalıdır. Dijital varlıklarla al-sat işlemi yapmanın önemli riskler içerdiğini ve yatırdığınız sermayenin kaybedilmesiyle sonuçlanabileceğini lütfen unutmayın. İlgili riskleri tam olarak anladığınızdan emin olmalı ve hem deneyim seviyenizi hem de yatırım hedeflerinizi göz önünde bulundurmalısınız. Gerek duyduğunuzda finansal tavsiye almak için lütfen bağımsız bir finans uzmanına başvurun.